De ziekte van Parkinson brengt een scala aan motorische en niet-motorische symptomen met zich mee, waaronder specifieke spraak- en communicatieproblemen. Eén van de meest opvallende spraakstoornissen die bij Parkinson voorkomt, is hypokinetische dysartrie. Deze stoornis wordt gekenmerkt door een verminderde omvang van bewegingen die essentieel zijn voor een duidelijke en verstaanbare spraak. Dit artikel belicht de verschillende kenmerken van hypokinetische dysartrie, de diagnostische waarde ervan voor de ziekte van Parkinson, en de behandelingsmethoden die wij  inzetten om de spraak van Parkinsonpatiënten te verbeteren. Door inzicht te geven in de complexe aard van deze aandoening en de logopedische benadering ervan, wordt duidelijk hoe essentieel een gerichte behandeling is voor het verbeteren van de communicatieve vaardigheden en daarmee de levenskwaliteit van Parkinsonpatiënten.

Hypokinetische dysartrie wordt veroorzaakt door kleinere bewegingen van ademhaling, stemplooien en articulatoren, waardoor de volgende kenmerken te horen en te zien kunnen zijn;

-       Hypofonie, dat wil zeggen een zachte stem, hese stem of hoge stem

-       Hypo-articulatie, dat wil zeggen binnensmonds spreken of mompelen.

-       Monotonie en mondyanamiek

-       Start- en stopproblemen: herhalingen van lettergrepen of woorden aan begin of einde van een uiting accelereren.

-       Hypomimiek: maskergelaat.

Dysartrische kenmerken die niet bij een hypokinetische dysartrie horen zijn:

-       Spierzwakte (slappe dysartrie)

-       Spasticiteit

-       Coördinatiestoornissen (atactische dysartrie)

-       Hypo – of hypernasaliteit

-       Opvallend traag spreken (duidelijk trager dan vroeger).

Een duidelijke hypokinetische dysartrie zonder spastische, slappe of atactische kenmerken is tevens een bevestiging van de diagnose van de ziekte van Parkinson. Het logopedische onderzoek kan dus van belang zijn voor de neuroloog bij twijfel over de neurologische diagnose.

Er zijn twee kenmerken die het stellen van de diagnose van hypokinetische dysartrie ondersteunen. Het eerste is dat het hypokinetische spreken makkelijk te verbeteren moet zijn door de patiënt te vragen harder en lager te spreken, want er is namelijk geen sprake van spierzwakte of coördinatieproblemen. Het tweede kenmerk is dat Parkinsonpatiënten passen hun spreekvolume niet automatisch aan als dat nodig is, want ze ervaren zelf dat ze hard genoeg praten en dat ze ‘’schreeuwen’’ als ze harder gaan praten (Ho, Bradshaw & lansek, 2000). Vermoedelijk wordt dat veroorzaakt door de slechter functionerende basale kernen, die de sensorische informatie niet goed doorgeven. Dat betekent dat in de behandeling veel aandacht moet worden besteed aan het wennen aan een groter volume; dit wordt ‘’ijking’’ genoemd. Dit is belangrijk want zolang de patiënt nog het gevoel heeft dat hij ‘’schreeuwt’’, zal hij niet uit zichzelf harder en dus beter verstaanbaar gaan spreken.

Als we kijken naar de dysartrie wordt de PLVT (Pitch Limiting Voice Treatment) (Swart de, 2003, 2004) gebruikt. In heel veel gevallen met succes: de verstaanbaarheid van de patiënt is geoptimaliseerd. Het is een intensieve periode, waarin de logopedist u 4 weken lang 3 dagen in de week behandeld. Daarop volgend vinden controle consulten plaats van om de 3 of 6 maanden. Bij terugval wordt kortdurend een herhalingsoefening PLVT gedaan, met wisselend succes.

In de meeste gevallen wordt een probleem gevonden in de transfer van het geleerde naar de functionele communicatie, de communicatie in het alledaagse leven. Dit kan medekomen door milde cognitieve problemen, in het bijzonder de talige. Dat levert samen met de onvoldoende toepassing van de geleerde spreektechniek over het algemeen grote beperkingen op in de communicatie, met als gevolg duidelijke participatieproblemen.

De conclusie is eigenlijk dat de ziekte van Parkinson complex is, maar inmiddels een goed beschreven progressief ziektebeeld. De hypokinetische dysartrie die erbij hoort is kenmerkend voor deze aandoening en de behandeling ervan functioneel. Want wie de ziekte begrijpt, begrijpt ook de behandeling.